Email :- prastakhabar@gmail.com
Ghatna-Darta-Notice-Makwa-1711432400.jpg

विचार

नेपालमा एसिड  आक्रमण: कानुनी व्यवस्था र समाधानका उपाय

20200727_113507-1595830716.jpg

अधिवक्ता मोहन प्रसाद ढकाल

एसिड अटैक वा अम्ल आक्रमण कुनै मानिसलाई मार्ने, कुरूप बनाउने वा अङ्गभङ्ग गर्ने उद्देश्यले उसको शरीरमा एसिड फालेर गर्ने एक प्रकारको हिंसा वा अपराध हो । अम्ल फ्याँक्दा विशेषत मानिसको अनुहारमा फ्याक्ने गरेका घटना बढी पाइन्छ । यो घटनाबाट पुरुषको सापेक्ष महिलाहरू बढी पिडित भएका देखिन्छन् । अम्ल आक्रमणले पिडितको छालाको तन्तु सखाप पार्न सक्छ भने हाड(जोर्नीमा समेत गहिरो प्रभाव पार्दछ । अम्ल फ्याँक्ने निर्मम अपराध गर्न मानिसहरू सल्फ्युरिक वा नाइट्रेट अम्लकको सहारा लिन्छन् । सम्फुयरिक अम्ललाई त अझ रसायनहरुको राजाु नै भन्ने चलन छ। हाइड्रोक्लोरिक अम्ल कम असरदार भएकाले अपराधीहरूले नाइट्रिक वा सल्फ्युरिक अम्ललाई बढी प्राथमिकता दिने गरेको पाइन्छ । अम्लको आक्रमणबाट हुने दिर्घकालिन समस्यामा अन्धोपन , शरिर र छालामा कहिले नमेटिने दाग बस्ने जस्ता शारिरिक समस्या देखिन्छन् भने समाजमा पनि पिडितहरूलाई घृणाको नजरले हेर्ने गरिन्छ । अहिले अम्लको आक्रमण विश्वको धेरै ठाउँको गहन समस्या हो, यो ग्लोबल समस्याु हो।

एसिड अट्याक बाट बाचेकाहरूलाई समाजमा पुनःस्थापित गर्नका लागि यो एउटा ठूलो युद्ध हो, गत साल रिलीज गरिएको दीपिका पादुकोणले अभिनय गरेको फिल्म ‘चापाक’ ले यस सन्देशलाई चित्रण गर्दछ। चलचित्रले समाजले कसरी अपमान गर्छ, खिसी गर्छ र हिंसा बचेकाहरूलाई अलग राख्छ भनेर सफलतापूर्वक चित्रण गरिएको छ। भारतीय एसिड आक्रमणबाट बाचेकी लक्ष्मी अग्रवालको वास्तविक जीवन कहानीमा आधारित फिल्मले अग्रवालको भारतीय न्यायिक प्रणाली र एसिडको बिक्रीलाई नियमन गर्न भारत सरकारसँगको लडाई दर्पण गर्दछ। उनको केस पछि, भारतीय दंड विधान ९आईपीसी० १८६० मा एसिड हमलाका घटनामा दोषीलाई सजायको गुरुत्वाकर्षण बढेको छ। नेपालमा पनि महिलाहरू विशेष गरी साना केटीहरूलाई एसिडले हमला गर्ने प्रशस्त घटनाहरू देखिएका छन्।

                                ७ वर्षमा २१ घटना, २३ जनामाथि एसिड प्रहार

गत बिहीबारको घटना काठमाडौंमा पछिल्लो ७ वर्षमा तेस्रो हो । प्रहरी प्रधान कार्यालयका अनुसार २०७१ यताका ७ वर्षमा मुलुकभर एसिड प्रहारका २१ घटना भएका छन् । १९ युवती र ४ पुरुषमाथि एसिड आक्रमण भएको छ । घटनामा संलग्न २७ पुरुष र २ महिला पक्राउ पनि परेका छन् । यो अवधिमा एसिड हान्नेमध्ये २ जनामाथि कर्तव्य ज्यान, १३ जनामाथि ज्यान मार्ने उद्योग, एक जनालाई केही सार्वजनिक अपराध र ४ जनामाथि कुटपिट र अंगभंगमा कारबाही भएको तथ्यांक छ । तर यस्तो आपराधिक मनोवृत्ति भने अझै रोकिएको छैन ।

देशभर २०७१, २०७४, २०७५ र २०७६ मा एसिड प्रहारका ४र४ वटा घटना भए । २०७२ मा २ र २०७३ र बिहीबार १र१ वटा घटना यससँग सम्बन्धित छन् । २०७१ फागुन १० मा वसन्तपुरको झोंसेंमा एसएलसीको ट्युसन पढ्न गएका रामेछाप खनियापानीकी १६ वर्षीया संगीता मगर र रौतहटकी १५ वर्षीया सीमा बस्नेतमाथि एसिड हान्ने जीवन विक एक महिनापछि भारतबाट पक्राउ परेका थिए । २०७६ जेठ २ मा राजधानीको कालोपुलमा राति ८ बजे काभ्रेका विष्णु भुजेलले आफ्नी श्रीमती जेनी खड्कामाथि एसिड प्रहार गरेका थिए । २०७६ भदौ २० मा वीरगन्ज–१३ श्रीपुरकी १५ वर्षीया मुस्कान खातुनमाथि माजिद मियाँ र सम्साद मियाँको योजनामा एसिड प्रहार भयो । यी सहित घटनामा संलग्न अधिकांश पक्राउ परेर कारागारमा छन् । हेटैडामा मिती २०६९ साल बैशाख ९ गते एसिड आक्रमणमा परेकी मिहीलाले वल्ल न्याय पाएकी छिन । उनीलाई एसिड आक्रमण गर्ने भारतीय नागरीकलाइ धेरै समय पछी पक्राउ परी अदालत वाट फैसला भइ नीज भारतीय नागरीक कारागारमा छन ।

               कहिले कति घटना 

२०७१  घटना ४, पीडित ४, पीडक ४

२०७२ घटना २, पीडित २, पीडक ४

२०७३ घटना १, पीडित १, पीडक १

२०७४  घटना ४, पीडित ४, पीडक ६

२०७५  घटना ४, पीडित ५, पीडक ५

२०७६ घटना ४, पीडित ५, पीडक ५

२०७७ घटना १, पीडित १, पीडक २

उदाहरणका लागि, सन् २०१५ मा संगिता मगर र उनको साथी सीमा बस्नेतलाई एसोसिडको सिसि बसन्तपुरमा फालिएको थियो जुन उनीहरूले एसएलसी परीक्षाको तयारी गर्दै थिए। मगरले धेरै शल्यक्रिया गर्नुपर्‍यो र यसबाट निको हुन उनको धेरै समय लाग्यो। यद्यपि मगरले उनको अनुहारको जलेको दाग स्वीकार्न धेरै बर्ष लगायो । उत्त घटना पछी एसिड र जलेको हिंसा सम्बन्धी नेपालको कानूनमा संशोधनको माग उठेको थिये। । उनको केसबाटै सर्वोच्च अदालतले सरकारलाई एसिड वा अरु कुनै विषाक्त पदार्थले आक्रमण गर्नेलाई तत्काल आर्थिक सहयोग पुर्‍याउन निर्देशन दियो। नेपालको एसिड अटैक कानूनलाई चुनौती दिने र त्यसमा परिवर्तन ल्याउने सम्बन्धमा मगरको प्रयासको बाबजुद पनि सर्वोच्च अदालतको आदेश अनुरूप कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।

                    एसिड प्रहार गर्ने विरुद्ध के छ कारबाही 

एसिड आक्रमण गर्नेलाई ८ वर्षसम्म कैद सजाय हुन सक्ने व्यवस्था कानुनमा छ । एसिड हानेर घाइते मानिसको ज्यान गएमा त्यसलाई कर्तव्य ज्यान मुद्दा लाग्ने प्रावधान मुलुकी अपराध संहिता २०७४ मा छ । आक्रमण गरेर शरीर कुरूप बनाउनेमाथि ज्यान मार्ने उद्योग र एसिड प्रहार गरी शरीर कुरूप बनाएका दुई कसुरमा मुद्दा चल्ने संहितामा उल्लेख छ । मुलुकी अपराध संहिता २०७४ को दफा १८३ ९२० मा कसैले कसैको ज्यान मार्ने नियतले त्यस्तो अपराधमा संलग्न हुनु हुँदैन । यस्तो कसुर गर्नेरगराउनेलाई १० वर्ष कैद र एक लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना हुन्छ । संहिताको दफा १९३ अनुसार तेजाब वा अन्य रासायनिक जैविक वा विषालु पदार्थ प्रयोग गरी कुरूप पार्नेलाई कसुरको प्रकृति हेरी अनुहार कुरूप पारेमा ५ वर्षदेखि ८ वर्षसम्म कैद र १ लाख रुपैयाँदेखि ५ लाखसम्म जरिवाना र शरीरको अन्य अंग कुरूप पारेमा वा शरीरमा पीडा पुर्‍याएमा ३ वर्षदेखि ५ वर्षसम्म कैद र ५० हजारदेखि ३ लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना हुने प्रावधान छ । यसै गरी मुलुकी फौजदारी संहिता, २०७४, को दफा १९३ उपदफा ३ ले सोही दफा को उपदफा २ वमेजीम जरीवाना बापत पाएको पुरै रकम पिडितलाई क्षतिपुर्ति बापत दिनु पर्नेछ भन्ने प्रावधानले मौलिक रूपमा भन्छ कि सजाय पीडितले भोगेका क्षतिको प्रकृतिमा निर्भर गर्दछ ।

 तर एसिड अट्याकको घटनामा अपराधीको अभिप्राय पीडितको जीवनलाई नष्ट गर्नु हो। त्यसैले एसिडको प्रतिक्रियाले क्षतिपूर्ति निर्धारण गर्नु हुँदैन, एसिड अटैक सम्बन्धी नेपाली कानुनी प्रतिरोधात्मक रहेको छ । ूयदि अपराधीले कसैलाई जीवनका लागि क्षति पुर्याउन चाहन्छ भने ऊ जीवनभर कैद हुनुपर्दछ र सरकारले यस्ता पीडितको पुनःस्थापनामा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने हुन्छ । ूएसिड अट्याकबाट बाँचेकाहरु मनोवैज्ञानिक रुपमा क्षतिग्रस्त भएकोले उनीहरुलाई समाजमा पुनःस्थापना गर्नु अत्यावश्यक छ । ूसरकारले उचित पुनर्वास सुनिश्चित गर्नुपर्दछ र उनीहरूको दक्षतामा भर पर्दै उनीहरूलाई रोजगारी र अन्य पुनःस्थापना सुविधाहरू प्रदान गर्नुपर्दछ।ू
एसिडले हमला गरे पछि हाम्रो समाजलाई सचेतताको अत्यन्त आवश्यकता छ। 
            कडा कानुनको अपर्याप्तता, जनचेतनाको अभाव र एसिडको सहज उपलब्धताका कारण यस्ता घटनाहरु बढ्दै छन्। अधिकांश घटनाहरुमा आफूले प्रेम गरेको कसैले अस्वीकार गरेको अवस्थामा बदलाको भावले सुन्दरता बिगार्नका लागि आक्रमण भएको पाईन्छ।खासगरी प्रेममा बाँधिएका जोडीहरूका बीचमा एकअर्काबाट बिछोड भएको अवस्थामा एकले अर्काको मुख हेर्न नचाहने कारण पनि यस्तो घटना हुन गरेका छन्। मानसिक कारणले समेत यस्ता घटनाहरु भइरहेका मनोविश्लेषकहरुको अध्यनको निश्कर्ष छ । अकस्मात भन्दा पनि योजनाबद्ध रुपमा एसिड अटैकका घटनाहरु, खासमा युवकको समुहले नै गर्दै आएका छन् । र , रिस कन्ट्रोल गर्न नसक्ने मानसिक रोगीहरुले पनि यसमा बल पुर्याइरहेको देखिन्छ। कहिलेकाहीँ बलजफती एसिड खुवाउने घटनासमेत देखिएको छ, जसबाट अम्लको पोलाईका कारण खाना नली खुम्चिन्छ र मान्छेको तत्काल मृत्यु हुन्छ । बलात्कार र हत्या जस्तै निर्मम अपराध भएतापनि कानुनले यसको खासै व्याख्या गरेको छैन । कसुरको प्रकृति हेरी कानुनी व्यवस्था रहेको छ। कानुनमै सजायको प्रबन्ध कम भएको र यसले घटनालाई नियमनको सट्टा बढावा दिने गरेको आमजनताको ठम्याई छ । 
एसिड अटैकका घटनाले संसार आतंकित छ। युरोप र अमेरिकाको तुलनामा दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरुमा यसको प्रभाव बढी देखिन्छ। त्यसमा पनि बङ्गलादेश, भारत, नेपाल र केही मुस्लिम राष्ट्रहरुमा बारम्बार दोहोरिने घटनाका रुपमा यसलाई भन्न सकिन्छ। नेपालमा एसिड आक्रमणका घटना अन्य एसियाली मुलुकको तुलनामा नगण्य नै देखिन्छ , परन्तु यसको उच्च वृद्धि दरले खतरालाई उजागर गर्दैछ। 
विद्यमान कानूनी व्यवस्थाले शरीरमा एसिड हानिएका पीडितहरुको उपचारमा ठूलो समस्या देखिएको र क्षतिपूर्तिका लागि पनि अदालतकै फैसला कुर्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ। कानून मन्त्रालयले एसिड आक्रमणको संवेदनशीलतालाई ध्यान दिएरै त्यस्तो अपराधमा संलग्नलाई दिइने सजाय र पीडितले पाउने क्षतिपूर्ति वढाउन सके समस्या धेरैहदसम्म निराकरण हुन सक्छ। एसिड अथार्थ तेजाब प्रहारका घटनामा संलग्नलाई कारवाही र पीडितको न्यायिक उपचारका लागि पर्याप्त कानूनी व्यवस्था नभएको भन्दै अधिकारकर्मीहरुले छुट्टै कानुन बनाउनुपर्ने माग गर्दै आएका छन्। यसबारे सांसदको ध्यानाकृष्ट भएमा कानुनी व्यवस्था र प्रणालीगत रुपमा एसिड अपेक्षा घटनाहरु स्वतस् निरुत्साहित हुने छन्। बलात्कारको समानान्तर तेजाब प्रहारलाई लिन सक्नुपर्छ, पर्यायवाची कानुनको परिकल्पनासमेत गर्नु जायज हुनेछ ।एसिड उत्पादनका सामाजिक कारखानाहरू कसरी बन्द गर्ने भन्ने विषयमा राज्य र समाजले घनिभूत बहस र सम्भव व्यवहार सुरु गर्नैपर्छ । एसिड बिक्रीवितरणको रोकथामबारे सरोकारवालाले पहलकदमी गर्नैपर्छ ।

एसिडको सहज उपलब्धता संसारभरि नै बहसको विषय बनेको छ। खासगरी हाइड्रोक्लोरिक एसिड र सल्फ्युरिक एसिड ९तेजाब० प्रचलनमा आउने गर्छ। धेरैजसो रासायनिक प्रतिक्रियामा भाग लिने भएकाले तेजाबलाई रसायनहरूको राजा भनिन्छ। औद्योगिक विकासमा तेजाब उत्पादन र उपलब्धता हुनुपर्छ भन्ने मान्यता छ। गाउँघरमा सुन खानी उद्योगहरूमा प्रशोधन र उत्पादनमा आवश्यक पर्ने तेजाब मानव जीवनको सहजताका लागि निर्माण गरिएको हो। तर अपराधको मानसिकताले हरथोकलाई आपराधिक क्रियाको साधन बनाउन सक्छ। त्यसैले तेजाबलगायतका हानिकारक रसायनहरूको बिक्री वितरणको गर्नै  पर्छ ।

एसिड आक्रमणको बढ्दो प्रवृत्तिलाई मध्यनजर गरेरै अहिले धेरै देशले यसको बिक्री वितरणका लागि अनिवार्य लाइसेन्सको व्यवस्था गरेको छ। आवश्यकताको कारण पुष्टि गरेर तोकिएको कामका लागि तोकिएको कडापनको एसिड खरिदबिक्री गर्न पाइने गरी कानुन तर्जुमा गर्न आवश्यक छ। विडम्बना पटकपटक एसिड आक्रमणका कारण किशोरीहरूले ज्यान गुमाएको, शारीरिक रूपमा अंगभंग भएकोजस्ता घटना बारम्बार सार्वजनिक हुँदा पनि सरकारले एसिडको बिक्रीवितरणको नियमनमा ध्यान पुर्‍याएको छैन। आवश्यक कडा नियम र नियमन गर्न नसकनु सरकारको कमजोरी हो। बजारमा पानी किनेजस्तो सहज तरिकाले एसिड पाउनु भनेको अपराधका निम्ति चरहरू खुला राख्नु हो। सरकार यसमा सचेत हुनैपर्छ। अन्त्यमा एसिड हिंसाविरुद्धको अभियानकर्ताको भुमिका आम नेपालीले पनि खेल्न सक्नुपर्छ। एसिड आक्रमणमा परेका छोरीचेलीलाई सरकारले आत्मरक्षाको तालिम , जनचेतना र महिलाको सुरक्षार्थ सक्रिय भुमिका निर्वाह गर्न सक्नुपर्छ।


समाचार मन परे लाईक गर्नुहोस्



Ghatna-Darta-Adv-Kailash-1686118720.jpg

Ghatna-Darta-Notice-Htd-6-1688259813.jpg
Adv-Ghatna-Darta-Htd7-1705218069.jpg
Ghatna-Darta-Notice-Htd-1-1665992031.jpg
हेटौंडा आएर प्रचण्डले भने:यस पटक जनमुखी नीति तथा कार्यक्रम आउछ
Screenshot_20240329_13383-1711698974.jpg

१६ चैत, हेटौंडा। नेकेपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले यस पटकको आर्थिक...

मकवानपुरको हाडीखोलामा भाईले दाजुलाई गरे खुकुरी प्रहार
khukuri-1711690898.jpg

१६ चैत,हेटौंडा । मकवानपुरमा भाईले आफ्नै दाजुमाथि खुकुरी प्रहार गरी घाइते बनाएका छन् । बिहिबार राति मकवानपुरको...

एक-दुई स्थानमा हल्का वर्षाको सम्भावना
Screenshot_20230619_06472-1711675828.jpg

१६ चैत, हेटौंडा । हाल नेपालमा स्थानीय वायुको प्रभाव रहेको छ । देशभर आंशिक देखि साधारणतया बदली रहेको छ ।बागमती...

प्रधानमन्त्री प्रचण्ड आज हेटौंडा आउने
ff-1711674098.jpg

१६ चैत, हेटौंडा । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड आज हेटौंडा आउने भएका छन् । निर्माण व्यवसायी महासंघको २५औँ...

डिजेल चोरी गर्ने दुईजना पक्राउ
Capture-1711673567.JPG

१६ चैत, हेटौंडा । नेपाल आयल निगमको अमलेखगञ्ज डिपोबाट काठमाडौंको थानकोट स्थित आयल निगमको डिपोमा डिजेल लिएर जाँदै...

एसईई परीक्षाः आज अनिवार्य नेपालीको परीक्षा
df-1711673011.jpg

१६ चैत, हेटौंडा । बिहीबारबाट सुरु भएको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई)को परीक्षाको दोस्रो दिन आज अनिवार्य नेपाली...

मनहरीमा प्रअलाई कार्यसम्पादनमा आधारित प्रोत्साहन
df-1711672396.jpg

१६ चैत, मनहरी । मकवानपुरको मनहरी गाउँपालिकाले प्रधानाध्यापकहरुलाई कार्यसम्पादनको आधारमा प्रोत्साहन रकम...

कर्णाली नदीमा बेपत्ता युवकको शव भेटियो
Screenshot_20240325_20405-1711640072.jpg

१५ चैत, चिसापानी। सोमबार दिउँसो होली खेल्ने क्रममा फोटो सुट गर्न कर्णाली पुलबाट नदीमा हाम फालेर पौडी खेलेका १७...

हानेपा बागमती प्रदेश सरकारमा सहभागी, पर्यटन मन्त्रीको शपथ
IMG-20240328-WA0017-1711631837.jpg

१५ चैत, हेटौंडा । दुई दिन अघि समर्थन फिर्ता लिएको हाम्रो नेपाली पार्टी बागमती प्रदेश सरकारमा सहभागी भएको छ...

थप समाचार